Bernë, 11 janar -Që nga rënia e komunistëve në Shqipëri kanë kaluar rreth 25 vjet (Seit dem Sturz der Kommunisten in Albanien sind rund 25 Jahre vergangen.“) Qe atbote gjërat kanë ndryshuar shumë. Përkundër antagonizmave mes dy parive më të mëdha – socialistëve dhe demokratëve – gjatë 2000 kishte një zhvillim të lartë ekonomik. Por kjo kishte edhe anët negative, pasi me lirinë që ekzistoi në çështjet administrative u ndërtuan shumë objekte pa leje.
Që atëherë, vendi eshte ne rruge te mbare të zhvillimit në mënyrë të qëndrueshme. Megjithatë kjo nuk vlejti për Patosin, që aparaturat metaleke ku kishte ndohur plaçkë nga disa persona grabitqarë. Ajo që mungon sot është kapitali i huaj – për arsye të njohur, ka shkruar gazeta e njohur prestigjioze zvicerane Neue Zürcher Zeitung (NZZ) dedikuar bashkepunimit ekonomik mes Zvcres dhe Shqiperisë ne sferen e industrisë te titulluar transmeton Agjencia Telegrafike Shqiptare nga (ATA) Zvicra
Për banorët shqiptarë të zonës ishte një ankth mosaktivizimi me punë e fabrikës gjatë viteve 1990-të, por edhe në fillim të shkellut 21. Fotografitë e saj tregonin vetëm gërmadha apokaliptike hekurishte. “Nuk e keni idenë sesi është dukur kjo,” thotë Carss, “mjetet e shpimit nodheshin përpara kopshteve të shtëpive.”
“Kjo fushë është një ëndërr,” thotë Robert Carss dhe më pas jep sqarimin: “Nëse në fushat tjera mund të shpohen tre shtresa nafte këtu në Patos mundesh shumë herë më tepër: 15. Kjo mundëson nxjerrjen e naftës me shpime mjaft të vogla, që e lehtëson shumë herë punën.” Carss është gjeolog dhe drejtor gjeneral i Bankers Petroleum në Shqipëri. Kompania kanadeze që nga viti 2004 në Patos aktive, një qytet i vogël njëqind kilometra në jug të Tiranës. Firma kanadeze është aktive nga 2004, në një qytet të vogël qindra kilometra në jug të Tiranës, shkruan fillimisht gazeta prestigjioze zvicerane nzz.ch, transmeton Agjencia Telegrafike Shqiptare nga Zvicra.
Projekti i madh zviceran dhe kthimi i emigrantëve
“Në këtë zonë jetojnë 35.000 persona. Kur ne filluam këtu punën, kishte mungesë elementare të higjienës,” vijon Carss. Përpara se të fillonim nxjerrjen e naftës duheshte të pastrojmë fushën. Praktikisht infrastruktura ishte in-ekzistente: rrugët, kanalizimi dhe furnizimi me energji elektrike. Edhe sot e kësaj dite ka zona të papastra, që janë nën kontroll të qeverisë dhe sëmundjet nga kanceri janë me norma më ta larta sesa në pjesët tjera të Shqipërisë.
Kjo mund të ndryshojë shpejt: Në afërsi të Patosit, do ndërtohet gazsjellësi TAP (Trans Adriatic Pipeline) me qendër në Baar të Kantonit Zug (Zvicër). Kjo do sjellte gazin nga Azerbejxhani përmes Shqipërisë në Europë. Shpresa është e madhe që ndërtimi i gazsjellësit, do ketë impulse të forta për ekonominë shqiptare. Kjo është e mundur. Përkundër gjithë peripecive, përgjatë viteve ajo ka dhënë shenja ta qarta mbijetese, përfundon Carss
Kriza e 2009 preku mjaft edhe Shqipërinë. Një rast i tillë është Teodor Banushi (23) i cili ka lindur në Greqi, pasi prindërit e tij emigruan përpara se ai të lindte. Megjithatë në Athinë mungonte puna dhe ata vendosën të kthejnë në vendlindje ku kanë hapur një restorant. Pas mbarimit të fakultetit për turizëm, 23 vjeçari mendon se në Shqipëri sundon nepotizmi dhe klientelizmi. “Nuk shoh të ardhme këtu. Dua të emigroj në Kanada, pasi pa njohje nuk mund të gjesh punë.” Nepotizmi është një nga akuzat më të ndjeshme të qeverisë Edi Rama citon ATSH.
Këtu vërehen edhe probleme me investitorët e huaj, përkundër çmimeve të lira, për shkak të klientelizimit në punët administrative dhe taksës së sheshtë prej 10 përqind. Edhe Carss e pranon këtë, kur para disa kohësh prodhonin 20.000 fuçi nafte në ditë, ndërsa sot kjo shifër qëndron 15.000. Sipas disa analizave Bankers ishte punëdhënësi dhe taksapaguesi më i madh në Shqipëri.
Përkatësisht vështirë projektuar procesin e transformimit. Reformimin e ish-ekonomisë së planifikuar, gjatë së cilës sektori i naftës u privatizua erdhi ngadalshëm. Kjo ishte pjesërisht për problemet themelore ende nuk janë zgjidhur plotësisht: Pra Shqipëria ka ende asnjë kadastrës të plotë për shkak se njerëzit e ish toka shtetërore në formë individuale zënë dhe të vazhdojë të këtë ditë kontestet mbi tokë. Dështimi i transformimit ishte e dukshme në të ashtuquajturën kryengritje llotari të vitit 1997, kur pas rënies së skemave mashtruese piramidale, një pjesë e madhe e popullsisë humbur kursimet e tyre dhe vendi përkohësisht shkau në anarki.
